Ógörög zene

Aristoxenos 26.

26.old.

Aristoxenos 27.

27.old.

Aristoxenos

Jegyzet

Aristoxenos "poligraphoteros" volt, a zenén kívül írt filozófiai, historikus és más műveket. Sajnos mindebből kevés maradt ránk. Az ókori szerzők közül, Pseudo-Plutarchos Peri Mousikis című művében nagy tisztelettel szól róla. A színház Aristoxenos idejében "elbarbárosodott", " i pandimos mousiki proeliluthen eis phthoran" (90,FHG 2,291 töredék). Athenaiostól (14,31 632ab) tudjuk, hogy azon kevés zeneértők, akik még ismerték a régi művészetet, Aristoxenos körül gyűltek össze, nosztalgiával emlékezve a régi zene szépségére, siratván romlását. A mai olvasót zavarba ejti Aristoxenos. Hol szinte követhetetlenül szikár, máshol meg szőrszálhasogató részletezésbe feledkezik, újra és újra összefoglal, mániákusan hangsúlyozva a módszert, amit értekezése követ. Egy példa erre,, érzékeltetve e jeles társaság összejöveteleinek hangulatát:
Meglehet, jobb volna megelőlegezni ezen értekezés gondolatvezetését. Így, tudván az utat amit majd megteszünk, könnyebben haladunk, ismervén minden alkalommal, mely ponton vagyunk, nem esve áldozatául a tudatlanságunknak, hamis képet alkotva a témánkról. Mint ahogy Aristotelés szokta felemlegetni a történetet, mint jártak Platón hallgatói közül a legtöbben, mikor a "peri tagathou" tanítást tartotta. Mert úgy jöttek ezen órákra a hallgatók, hogy azt remélték, majd nyernek valamit, emberi javakra gondolva, mint gazdagság, egészség, befolyás, és minden, általában a szerencse kínálta kivételes ajándékra. Amikor azonban megbizonyosodtak róla, hogy a tanítás a matematikával, a geometriával, asztrológiával, az "eggyel, mint olyannal" foglalkozik, mint valóságos "agathon"-nal, ez úgy látom, nekik teljes parodoxonnak tűnt. Mindezek után egyesek ócsárolták a dolgot, mások rossz hírét keltették. Mi volt az oka mindennek? Az, hogy nem ismerték az előadás tartalmát, mint ahogy az Eristikusok, felreértették az "agaton"-t, (köznapi jelentésétől megtévesztve). Én meg vagyok győződve arról, hogy ha valaki
megelőlegezte volna a tanítás témáját, az az érdekteleneket arra késztette volna, hogy menjenek el, az érdeklődőket pedig, hogy jóhiszeműen maradjanak, és örüljenek az előadásnak. Ezért Aristotelés, mint maga mondta, előrebocsátotta mindazt, ami az előadásának tárgya volt, a metódussal együtt, melyet követett. Ezért a legjobb nekünk is, mint azt az előbbiekben mondottuk, hogy felvilágosítsuk a hallgatót. Mert gyakran történnek efféle tévedések.

Aristoxenos 28.

28.old.

Aristoteles

Αριστοτέλης, (384-322 π.Χ.)· γεννήθηκε στα Στάγιρα (ή Στάγειρα) της Χαλκιδικής και πέθανε στη Χαλκίδα της Ευβοίας. Υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα στην Ακαδημία στην Αθήνα, όπου αργότερα και δίδαξε· έμεινε κοντά στον Πλάτωνα 20 χρόνια περίπου, ως το θάνατο του δασκάλου του το 347. Το 343, υστέρα από πρόσκληση του Φίλιππου, έγινε δάσκαλος του Αλέξανδρου. Γύρισε στην Αθήνα το 335 και ίδρυσε τη Σχολή του, το Λύκειον, που αργότερα ονομάστηκε Περίπατος. Το 323 αποσύρθηκε σε κτήμα του στη Χαλκίδα, όπου πέθανε ένα χρόνο αργότερα, το 322.



Μολονότι ο μεγάλος φιλόσοφος είχε πολύ καλή γνώση της θεωρίας και της πρακτικής της μουσικής, δεν έγραψε κανένα σύγγραμμα ειδικά για τη μουσική· αλλά πολύ συχνά αναφέρεται στη μουσική στα κείμενά του.

Όπως ο Πλάτων, υποστηρίζει την ηθική αξία της μουσικής και εξετάζει λεπτομερειακά τη σημασία της στην εκπαίδευση των νέων (Πολιτικά Η', 1339Α-1342Β, V, 3-VII, 11). Ο Αριστοτέλης αναλύει τρεις απόψεις για την αποστολή της μουσικής και το σκοπό για τον οποίο πρέπει να διδάσκεται στους νέους ("τίνος δει χάριν μετέχειν αυτής"):
(α) "παιδιάς ένεκα και αναπαύσεως" (για ευχαρίστηση [ψυχαγωγία] και ανάπαυση).
(β) "προς αρετήν τι τείνειν την μουσικήν... και το ήθος ποιόν τι ποιείν" (γιατί μπορεί να ασκήσει ευεργετική επίδραση στη διαμόρφωση του χαρακτήρα).
(γ) "προς διαγωγήν...και προς φρόνησιν" (γιατί μπορεί να συμβάλει στη διανοητική και αισθητική απόλαυση και καλλιέργεια). Ο Αριστοτέλης ακολουθεί την ίδια γραμμή σκέψης, όπως και ο Πλάτων, οι απόψεις του όμως είναι πιο φιλελεύθερες και λιγότερο αλύγιστες.

Στον Αριστοτέλη αποδίδονται τα Προβλήματα, η αυθεντικότητά τους όμως αμφισβητείται από πολλούς, που τα αποδίδουν σ' έναν "ψευδο-Αριστοτέλη". Οι περισσότεροι ωστόσο συμφωνούν ότι το υλικό των Προβλημάτων προέρχεται από τον Αριστοτέλη και τη Σχολή του. Τα Προβλήματα, που είναι σχετικά με τη μουσική (σε διαλογική μορφή), πραγματεύονται θέματα ακουστικής, συμφωνιών, φιλοσοφίας, μουσικής αισθητικής κτλ., και διαιρούνται σε δύο μεγάλα τμήματα: (α) Όσα περί φωνής (το μεγαλύτερο μέρος των Προβλ. ΧΙ) και (β) Όσα περί αρμονίαν (ολόκληρο το μέρος ΧΙΧ, Προβλ. 1-50).
Τα Μουσικά Προβλήματα εκδόθηκαν με το ελληνικό κείμενο και γαλλική μετάφραση και σχόλια από τους F. A. Gevaert και J. C. Voolgraf (Les problemes musicaux d'Aristote, Γάνδη 1903) και είναι ταξινομημένα ανάλογα με το θέμα τους, "Acoustique", "Consonnances" κτλ.
Ο Ch. Emile Ruelle δημοσίευσε προηγούμενα μια γαλλική μετάφραση (Problemes musicaux d'Aristote, Παρίσι 1891), με μια Εισαγωγή (σσ. 1-3), στην οποία υποστηρίζει την άποψη, ότι τα Μουσικά Προβλήματα είναι αυθεντικό, γνήσιο έργο του Αριστοτέλη· αναφέρεται στον κατάλογο των έργων του Αριστοτέλη από τον Διογένη Λαέρτιο, όπου συμπεριλαμβάνεται ένα βιβλίο Περί Προβλημάτων και στο γεγονός, όπως λέει, ότι ο ίδιος ο Αριστοτέλης συχνά αναφέρεται σ'αυτό.
Μια πιο πρόσφατη έκδοση του ελληνικού κειμένου με ιταλική μετάφραση δημοσιεύτηκε από τον Geraldo Marenghi (Φλωρεντία 1957, σσ. 137). Μόνο τα Προβλήματα τα σχετικά με την αρμονία (ΧΙΧ, 1-50) περιλαμβάνονται και μεταφράζονται σ'αυτή την έκδοση (σσ. 26-83), μαζί με Σημειώσεις (σσ. 85-119), Βιβλιογραφία (σσ. 123-125) και ένα γλωσσάριο των μουσικών όρων που συναντώνται στο κείμενο (glossario dei termini musicali, ss. 127-133).
Υπάρχουν ακόμα δύο αγγλικές μεταφράσεις· η μία του E. S. Forster (στον τόμο VII της οξφορδιανής μετάφρασης των έργων του Αριστοτέλη, Οξφόρδη 1927· Problemata XI, The Voice 898b-906a και XIX Music 917-923a). Η άλλη μετάφραση είναι του W. S. Hett, Λονδίνο 1936-7 (Aristotle: Problems, τόμ. Ι, σσ. 252-295, Προβλ. XI· τόμ. Ι, σσ. 378-415, Προβλ. ΧΙΧ σχετικά με την Αρμονία).
Το ελληνικό κείμενο των Μουσικών Προβλημάτων περιλαμβάνεται στην έκδοση του C. v. Jan, Musici scriptores graeci (Λιψία 1895, σσ. 60-111) με τίτλο Ps-Aristotelis 'Problemata', Αριστοτέλους Προβλήματα. Ο C. v. Jan δημοσιεύει στην ίδια έκδοση μια εκλογή κειμένων του Αριστοτέλη για τη μουσική· σ' αυτά περιλαμβάνεται ολόκληρο το μέρος των Πολιτικών που ασχολείται με την ηθική σημασία της μουσικής στην εκπαίδευση, Η', 1339Α ως 1342Β (Musici scriptores graeci, σσ. 3-35, με τίτλο Aristotelis loci de musica).

Βιβλιογραφία (εκτός από τα αναφερόμενα στο λήμμα):

Β. Fred. Bojesen, De Problematis Aristotelis, Hafniae 1836.
C. Prantl, "Uber die Probleme des Aristoteles", Abhand. d. philos.-philol. Klasse d. Bayer. Akad. VI (1851), σσ. 339-377.
Ε. Richter, De Aristotelis Problematis, Bonnae 1885.
C.-Em. Ruelle, "Corrections anciennes et nouvelles dans le texte des Problemes d' Aristote", Revue de Philologie XV (1891), σσ. 168-174.
C. Stumpf, "Die pseudo-aristotelischen Probleme uber Musik", Abhand. d. Berliner Akad. III (1896), σσ. 1-81.
Ε. d' Eichthal et Th. Reinach, "Nouvelles observations sur les Problemes musicaux", REG XIII (1900), σσ. 18-44.
Βλ. επίσης: Lukas Richter: Zur Wissenschaftslehre von der Musik bei Platon und Aristoteles, Βερολίνο 1961, σσ. ΧΙ, 202, 8ο.


(Michailedes)

Platon

Πλάτων, (429/427-περ. 347 π.Χ.)· ο μεγάλος φιλόσοφος σπούδασε μουσική με τον Δράκοντα τον Αθηναίο και τον Μέτελλο τον Ακραγαντίνο (Πλούτ. Περί μουσ. 1136F, 17). Είχε όμως ιδιαίτερα επηρεαστεί από τις αρχές του Δάμωνα για την ηθική αξία της μουσικής, και διατήρησε γι' αυτόν βαθύ σεβασμό· (Πολιτ. Δ', 424C). Ως μουσικός συγγραφέας ο Πλάτων ήταν Πυθαγορικός · αναγνώριζε την πυθαγορική (διατονική) αρμονία

, όπως σχηματίζεται με συμφωνίες, και θαύμαζε τον πυθαγόρειο καθορισμό των διαστημάτων με αριθμητικούς λόγους. Θεωρούσε τη δωρική αρμονία ως την κατεξοχήν ελληνική σε χαρακτήρα και ποιότητα αρετής (δεχόταν τη χρήση μόνο της φρυγικής
για τους νέους πολεμιστές).
Γενικά, μπορεί κανείς να πει πως ο Πλάτων ήταν ένας μουσικός πιστός στην παράδοση, ορθόδοξος, συντηρητικός και αδιάλλακτος στις πεποιθήσεις του· γι' αυτόν, το ωραίο στη μουσική εκφράζεται με την απλότητα, τη διαύγεια, τη διατήρηση της καλής παράδοσης με ορθόδοξα μέσα. Πίστευε βαθιά και σταθερά πως η μουσική είναι μια θεϊκή τέχνη, έχει υψηλούς σκοπούς και είναι, επομένως, ένα εξαιρετικά κατάλληλο και αποτελεσματικό μέσο παιδείας. Στον Φαίδωνα (XXXVI, 85Ε) λέει: "η μεν αρμονία αόρατόν τι και ασώματον και πάγκαλόν τι και θείον εστι εν τη ηρμοσμένη λύρα" (η αρμονία είναι κάτι το αόρατο και άυλο, κάτι πανέμορφο και θείο στην καλά κουρδισμένη [εναρμονισμένη] λύρα).
Λεπτομερειακή έκθεση των απόψεών του βρίσκεται στους Νόμους, ιδιαίτερα στο δεύτερο βιβλίο· το ακόλουθο απόσπασμα συνοψίζει με λίγα λόγια την άποψή του για τη διατήρηση της παράδοσης (Β', 656D-E): "δεν επιτρέπεται σ' οποιονδήποτε καλλιτέχνη, ζωγράφο ή σ' οποιονδήποτε άλλον ασχολείται με σχήματα [εικόνες] και άλλα παρόμοια ή με οτιδήποτε αφορά τη μουσική γενικά να καινοτομεί ή να παραβλέπει την παράδοση [τα πατροπαράδοτα]".
Ο Πλάτων επισημαίνει επίσης την ηθική αξία της μουσικής και συζητεί την ηθική σημασία ορισμένων αρμονιών και ρυθμών στην Πολιτεία (Γ', 398B-400C· βλ. τα λ. ήθος και αρμονία ). Αντιτίθεται στη συγκεχυμένη ανάμειξη των γενών, στη χρήση των "πολυχόρδων" και "πολυαρμονίων" οργάνων και σε καθετί προσποιητό, υπερβολικά εκλεπτυσμένο και αδικαιολόγητα περίπλοκο. Συμβουλεύει, την αποφυγή της ετεροφωνίας στην εκπαίδευση των παιδιών.
Τη φιλοσοφική του αντίληψη για τη μουσική εκθέτει και στον Τίμαιο. Αναφορές στη μουσική βρίσκονται επίσης στον Πρωταγόρα (λ.χ. 326Α), στον Λάχη (XIV, ιδιαίτ. 188D), στον Φαίδωνα (IV, 60Ε· XXXVI, 85Ε), στον Κρίτωνα (50D), στον Αλκιβιάδη I (106Ε) κτλ.

Βιβλιογραφία:
W. Vetter, "Die Musik im platonischen Staate", Neue Jahrbucher fur Wissenschaft und Jugendbildung 11 (1935), 306-320.
Pierre Maxime Schuhl, "Platon et la musique de son temps", Revue Internationale de Philosophie, αρ. 32, τεύχ. 2, Βρυξέλλες 1955, 276-287.
Evanghelos Moutsopoulos, La musique dans l'oeuvre de Platon, Παρίσι 1959 (σσ. 398, και 38, 8o).
Lukas Richter, Zur Wissenschaftslehre, von der Musik bei Piaton und Aristoteles, Βερολίνο 1961 (σσ. ΧΙ και 202).

Βλ. επίσης το λ. Πυθαγόρας .

(Michailedes)

akroasis

ακρόασις, η ενέργεια του να ακούει κανείς, να αντιλαμβάνεται κάτι μέσω του αυτιού, να ακούει με ιδιαίτερη προσοχή. Ακρόαση ήταν επίσης η παρακολούθηση μαθημάτων, που δίνονταν προφορικά από δασκάλους· επίσης, ένα μάθημα, μια διάλεξη, μια απαγγελία, μια αφήγηση, που μπορεί κανείς να παρακολουθήσει με το αυτί· μια ψυχαγωγία, όπως το ακρόαμα. Συνεκδοχικά, το ακροατήριο και η αίθουσα όπου γίνεται η εκτέλεση. Πλούτ. (Περί κόλακος και φίλου 58C, 15): "όθεν οράν τις έστιν αυτούς έδρας τε τας πρώτας εν ακροάσεσι και θεάτροις" (αυτός είναι ο λόγος που βλέπει κανείς τέτοια πρόσωπα να παίρνουν τα πρώτα καθίσματα στις ψυχαγωγικές εκτελέσεις και στα θέατρα). Αριστόξ. (Αρμ. ΙΙ, 30, 18-19): "Καθάπερ Αριστοτέλης αεί διηγείτο τους πλείστους των ακουσάντων παρά Πλάτωνος την περί ταγαθού ακρόασιν παθείν" (Τέτοια ήταν η κατάσταση, όπως ο Αριστοτέλης συνήθιζε συχνά να διηγείται, των πιο πολλών από το ακροατήριο, που παρακολουθούσαν τις διαλέξεις του Πλάτωνα περί Καλού). Η φράση "τους πλείστους των ακουσάντων" θα μπορούσε να μεταφραστεί "των πλείστων που παρακολουθούσαν τίς διαλέξεις". Βλ. λ. ακοή .

(Michailides)

Aristoxenos 29.

29.old.

Aristoxenos

Jegyzet

A zene embert alakító, a lélekformáló hatását elutasító, és az azt abszolutizáló, a zene mindenhatóságát hirdető nézetek közt, Aristotelés az arany középutat választja, míg Aristoxenos hideg tárgyilagossággal a zenetudomány köréből kiutasítja az efféle feltevéseket.
Sextus Empiricus kihasználva a különböző irányzatok érveit, megkérdőjelez minden állítást. Az ózene lexikon "ethos" szócikke a lélekről és a zenéről szólva, leírja a különböző hangok, harmóniák, genosok, dallamok, ritmusok hatását, erejét. Aristeidés a zenei hangok leírásában, az ötödik pontban az"ethos"-t a magassággal hozza összefüggésbe, eszerint más az erkölcsalakító hatása a magas és a mély hangoknak, "etera gar ithi tois oxiterois, etera tois bariterois epitrehei, kai etera men paripatoidesin, etera de lihanoidesin". Vagyis másként hatnak a lélekre a tetrachord szisztémákban a második, parhypate, másként a harmadik fok, a lychanos körüli hangok. (Tetrachord: hypate, parhypate lychanos, mese). A dallamban az úgynevezett "diastaltikon" méltóságot, emberséget ad a léleknek, "megaloprepeia kai diarma psihis androdes". A hősi cselekedeteknél, a tragédiában hasznos. (Kleoneides, Bevezetés a Zenébe, 13.) A 'sistaltikon' a lelket szerénységre, alázatra vezeti, és híjával van a férfiasságnak, "andrikis diatesis', másfelől viszont a szerelem érzetéhez alkalmas, "eis tapeinotita kai anandron diatesin". Az efféle dallamokat a siratóknál, áldozat hozatalnál alkalmazzák. Az "isihastikon" a léleknek békét, derűt ad, alkalmas a himnuszokhoz, hálaadó énekekhez.
A dór harmónia férfias, méltóságteljes, néha komornak, áradónak mondják, a legkivalóbbnak tartva. A hypodór, a régi aiol, büszke szélsőségesen ünnepélyes, mély. A phryg vagy ias ihletett, lelkesítő, sőt erőszakosan ingerlő és érzelem felkorbácsoló, "orgiastiko kai pathitiko", a dithirambushoz jár. A hypophryg kemény és szigorú, ugyanakkor "karcsú". A lyd lágy és örömteli. Aristotelés szerint a legalkalmasabb a gyerekek nevelésénél. A hypolyd bachikus, élveteg, részegítő. A myxolyd pátosszal teljes, panaszos, siratós.
A diatonikus genos természet közeli, férfias, szigorú, egyszerű. A chromatikus a legédesebb, nagyon panaszos, érzelemdús. Az enharmonikus felzaklató, de egyben mértékre is hozó, katartikus.
A ritmusok közül a "tesis'-sel (a táncos leteszi a lábát) kezdődő nyugodt, míg az 'arsis'-szal indulók (láb fel) felzaklatják az elmét. Az egyenlő arányú ritmusok örömtelibbek az aszimetrikusoknál. Így a daktilus használatos méltóságteljességével az epikus költészetben, az anapestus az indulókban, a trocheus könnyed, légies, a táncokhoz való.
Bibliográfia a témához:
Paul Girard, L' education athenienne, Parisi 1891.
H.Albert, Die Lehre vom Ethos in der greichischen Musik,Lipsia 1899.
L.P Willkinson, "Philodemus on Ethos in Music", Classical Qurterly 32, 1938, 174-181.
E. A Lippman, "The Sources and Development of the Ethical View of Music in Ancient Greece", Mus. Quarterly XLIX,1963.
W.D.Anderson, Ethos and Education in Greek Music, Cambridge, Mass. 1966.
Az összefoglaló és a bibliográfia Solon Michailides, az Ógörög zene enciklopédiája, MIET, Athén, 1989. című munkájából való. A görög kiadás az angol után kissé megkésve jelent meg, a témát ma már sokkal árnyaltabban közelíti meg a zenetudomány.

Aristoxenos (Jav.)

Spyros írta:

Jegyzet


Három genosa van a dallamoknak: diatonikus, chromatikus és enharmonikus. Ezek különbségére a későbbiekben térünk ki. Itt csak annyit kell megjegyeznünk, hogy minden dallam ilyen, vagy ezek "vegyítése", a belőlük vett közös elemekből.
A diasztémákról szólva, vagy szimfonikusak, vagy diafonikusak. A diasztémákat még rendszerezzük nagyságuk szerint is. A szimfóniák közül a legkisebb a dia tesszaron, ezt követi a dia pente, majd a dia pason. ha a dia pasonhoz hozzáveszünk egy szimfóniát, újból szimfóniát kapunk. Ez nem áll a dia tesszaron és a dia pente esetében. Szimfóniákról Arisztoxenos ránk maradt írása úgy szól, mint mindenki által ismert, ezért magyarázatra nem szoruló fogalmakról. Gyakran, közvetve, vagy közvetlen szól közönségéhez, belátásukra számítva, érvelésénél praktikus zenei ismereteikre, hangszeres, gyakorlati tudásukra apellál, mellyel beláthatják igazát, a "helyes" teóriát, ha elméleti kérdésekben tévednek is. Ez úgy tűnik, nem ritka, mert hallgatóságát, szélesebb közönségét, az előtte járókat, többször is elmarasztalja, mivel gyakran még kérdésfelvetésük sem helyes. Bár a szöveg nem párbeszédes, de kitűnik belőle, ezen előadások elevenek voltak, meglehet közbeszólásokkal, ellenvéleményekkel. Annyi mindenképp kitűnik, hogy még ha megszakítás nélküli előadás is volt, amit kétlek, egész biztosan megelőzte és követte egy rendkívül élénk véleménycsere, a lejegyzett szöveg "feszültségei", "felpörgései", riposztjai erre utalnak.]

Kattints a kibontásához...

rhythmike

ρυθμική, η επιστήμη του ρυθμού


. Πρέπει να διακρίνεται από τη μετρική , της οποίας τα πλαίσια είναι πιο περιορισμένα.

Βλ. λ. ρυθμοποιία .

(Michailides)

metrike

μετρική, η επιστήμη του μέτρου· πρέπει να ξεχωρίζεται από τη ρυθμική, που έχει πλαίσια γενικότερα και πλατύτερα. Πρβ. τα λ. μέτρον

και ρυθμοποιία .

(Michailides)

metron

μέτρον, (α) Κατά τον Αριστείδη (Περί μουσ. Mb 49) μέτρον είναι ένα σύστημα ποδών συνθεμένο από ανόμοιες συλλαβές σε συμμετρικό μήκος. Διαφέρει από το ρυθμό ως μέρος (ή συστατικά μέρη) προς σύνολο. Παράγει τη λέξη από το ρήμα μείρω, που σημαίνει διαιρώ, και αναγνωρίζει εννιά μέτρα ως απλά: το δακτυλικό, το αναπαιστικό, το ιαμβικό, το τροχαϊκό, το χοριαμβικό, το αντισπαστικό, δύο ιωνικά και το παιονικό (βλ. λ. πους ).
Τα μέτρα που έχουν τον τελευταίο τους πόδα πλήρη ονομάζονται ακατάληκτα ή ολόκληρα· εκείνα των οποίων ο τελευταίος πόδας είναι ασυμπλήρωτος (δεν είναι πλήρης) ονομάζονται καταληκτικά. Στη δεύτερη περίπτωση η συλλαβή που λείπει αντικαθίσταται από ένα λείμμα

(Λ· βλ. λ. και παρασημαντική ).
(β) Τον όρο μέτρον συναντούμε και με τη σημασία του ποσού, μέτρου των διαστημάτων, παρμένου ως μιας μονάδας. Ο Αριστόξενος γράφει (Αρμον. Στοιχ. ΙΙ, 50, 31 Mb): "το δε λοιπόν [του πυκνού] δύο μέτροις μετρείται" (το υπόλοιπο [το συμπλήρωμα του πυκνού] μετριέται με δύο ποσά [δύο μέτρα]).
(γ) Στην ορχηστική
κάθε βήμα λεγόταν μέτρο, μια κίνηση του χορευτή, που γίνεται σύμφωνα με το ρυθμό της μουσικής.

Βιβλιογραφία:
R. Westphal, Scriptores Metrici Graeci, τόμ. Ι, Λιψία 1966· Ηφαιστίωνος, Εγχειρίδιον περί μέτρων, σσ. 3-77· Λογγίνου του Φιλοσόφου, Προλεγόμενα εις το του Ηφαιστίωνος Εγχειρίδιον, σσ. 81-94 και Schol. σσ. 95-226.
Wilamowitz-Mollendorf, Griechische Verkunst, Βερολίνο 1921.
W. Ι. W. Koster, Traite de metrique grecque, 3η έκδ., Leyden 1962
Paul Maas, Greek Metre, μτφρ. Hugh Lloyd-Jones, Οξφόρδη 1962.
Amy M. Dale, The Lyric Metres of Greek Drama 2, Cambridge 1968.

(Michailides)

ρυθμοποιία

ρυθμοποιία, η επιστήμη της εφαρμογής του ρυθμού


. Κατά τον Αριστείδη (Περί μουσ. 42 Mb), "ρυθμοποιΐα δε εστι δύναμις ποιητική ρυθμού" (ρυθμοποιία είναι μια ικανότητα δημιουργική ρυθμού).
Η ρυθμοποιία υποδιαιρείται, κατά τον Αριστείδη (ό.π. 43 Mb), όπως και η μελοποιία, "στη λήψη (λήψις ), με την οποία μαθαίνουμε ποια είδη ρυθμού πρέπει να διαλέξουμε, στη χρήση (χρήσις · εφαρμογή), με την οποία προσαρμόζουμε τις άρσεις και τις θέσεις, και στη μείξη (μίξις ), που μας διδάσκει πώς να συνυφάνουμε κατάλληλα τους ρυθμούς".
Σκοπός της ρυθμοποιίας είναι η προσαρμογή των λέξεων, των μελών και των κινήσεων σε ρυθμικά σχήματα. Με ένα γενικό τρόπο, η ρυθμοποιία ασχολείται με τη μετατροπή του αόριστου ρυθμού σε συγκεκριμένες ρυθμικές μορφές, δηλ. είναι η ρυθμική σύνθεση, ενώ ρυθμική είναι η επιστήμη που ασχολείται με τα τεχνικά προβλήματα του ρυθμού.

(Michailides)

organike

οργανική, · η επιστήμη των οργάνων· η τέχνη της εκτέλεσης οργάνων· ο Αριστόξενος θεωρεί την οργανική ως ένα από τα εφόδια του μουσικού, όπως η αρμονική και η ρυθμική και η μετρική (Αρμ. ΙΙ, 32, 7-8 Mb).
οργανικός, επίθετο· οργανική φωνή, οργανικός ήχος (φωνή, ήχος οργάνου). Αριστόξενος (ό.π. Ι, 14, 4-5 Mb): "απάσης γαρ φωνής οργανικής τε και ανθρωπικής ωρισμένος εστί τις τόπος" (για κάθε οργανική και ανθρώπινη φωνή υπάρχει μια ορισμένη έκταση).

(Michailides)

Aristoxenos 30.

30.old.

dynamis

δύναμις, στη μουσική ο όρος αυτός εσήμαινε μια ειδική ιδιότητα των φθόγγων· μια λειτουργία, που μια νότα επιτελεί σε σχέση με τις άλλες νότες της κλίμακας. Ήταν μια ιδιότητα ολότελα διαφορετική από το ύψος της νότας (του ήχου) και που κατά κάποιο τρόπο αντιστοιχούσε με την τονική λειτουργία μιας βαθμίδας σε μια νεότερη κλίμακα.
Ο Κλεονείδης (Εγχειρ. 14, C.v.J. 207, Mb 22) καθορίζει: "Δύναμις δε εστι τάξις φθόγγου εν συστήματι, ή δύναμις εστι τάξις φθόγγου, δι' ής γνωρίζομεν των φθόγγων έκαστον" (Δύναμη είναι μια ιδιότητα μιας νότας σ' ένα σύστημα· ή μια ιδιότητα, με την οποία γνωρίζουμε [αντιλαμβανόμαστε] καθεμιά από τις νότες).
Ο Αριστόξενος (Αρμον. II, 33, 8-9 Mb· επίσης, III, 69, 9 Mb) την καθορίζει με τον ακόλουθο έμμεσο τρόπο: "τη μεν γαρ ακοή κρίνομεν τα των διαστημάτων μεγέθη, τη δε διάνοια τας των φθόγγων δυνάμεις" (με την ακοή κρίνουμε τα μεγέθη των διαστημάτων, ενώ με τη διάνοια μελετούμε τους μηχανισμούς [τις λειτουργίες] των φθόγγων).
Ο Πτολεμαίος (Π, 5, I.D. 51) έκανε διάκριση ανάμεσα στο κατά δύναμιν (σε σχέση με τη λειτουργία) και στα κατά θέσιν (σε σχέση με τη θέση) αναφορικά με τις ονομασίες των φθόγγων. Βλ. λ. ονομασία .

(Michailides)

~~~~~~~

Aristoxenos (Aristoteles 'Kr.e. 384-322' az európai filozófia megalapítójának tanítványa) a tudatos zenehallgatásról,: „két dologból áll a zene befogadása: észlelésből és emlékezésből, minthogy a keletkezőt észleljük (érzékekkel) és a megtörténtre emlékezünk (értelemmel)"

Aristoxenos 31.

31.old.

nete

νήτη, ή νεάτη· η ψηλότερη νότα ή χορδή· η χορδή που βρισκόταν πιο κοντά στον εκτελεστή, (α) Στην επτάχορδη κλίμακα ήταν η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου συνημμένων (re) και (β) στην οκτάχορδη η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου διεζευγμένων (mi)· (γ) στο Σύστημα Τέλειον Μείζον υπήρχαν δύο νήτες, η νήτη υπερβολαίων (la) και η νήτη διεζευγμένων (mi).

Σημείωση: νήτη (=κατώτατη) ονομαζόταν έτσι, γιατί παραγόταν από τη χορδή που ήταν τοποθετημένη πιο κοντά στον εκτελεστή. Ο Αριστείδης (Mb 11, R.P.W.-I. 8) γράφει: "νήτη, τουτέστιν εσχάτη· νέατον γαρ εκάλουν το έσχατον οι παλαιοί" (νήτη, δηλ. η εσχάτη, γιατί οι αρχαίοι ονόμαζαν νέατον το έσχατο).

(Michailides)
Βλ. λ. ονομασία και Ε.Μ. 598, 7.

onomasia

ονομασία, στην αρχαία ελληνική μουσική γινόταν χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων (προσηγορίαι· Μ. Ψελλός, Σύνταγμα 21α). Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανο· όταν η λέξη χορδή έγινε, με τη συνεχή και πρακτική χρήση, συνώνυμη του φθόγγου, τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Από τον 6ο αι. π.Χ., όταν η επτάχορδη λύρα έγινε οκτάχορδη, τα ονόματα (προσηγορίες) ήταν τα ακόλουθα:

νήτη, νεάτη (=χαμηλότατη), η ψηλότερη νότα·
παρανήτη, η αμέσως πιο κάτω από τη νήτη·
τρίτη, η τρίτη από πάνω προς τα κάτω·
παραμέση, η πλαϊνή της μέσης προς τα πάνω·
μέση, η κεντρική νότα·
λιχανός, η χορδή που παιζόταν με το λιχανό, το δείκτη·
παρυπάτη, η πλαϊνή της υπάτης προς τα πάνω·
υπάτη (=υψίστη), η πιο χαμηλή νότα.



Η πιο πάνω ονοματολογία χρειάζεται κάποια εξήγηση.

(α) η λ. νήτη
, ενώ σήμαινε την έσχατη χορδή, ήταν στην πραγματικότητα η ψηλότερη χορδή· αυτό οφείλεται στη θέση της χορδής νήτη, που ήταν τοποθετημένη στο πλησιέστερο σημείο από τον εκτελεστή· πρβ. Αριστείδης (Mb 11) στο λ. νήτη.
(β) Η υπάτη , ακριβώς το αντίθετο με τη νήτη, αλλά κατά παρόμοια αντιστοιχία, ενώ σήμαινε την πιο ψηλή χορδή, στην πραγματικότητα ήταν η χαμηλότερη, γιατί η αντίστοιχη χορδή ήταν τοποθετημένη στο άλλο άκρο, το πιο μακρινό από τον εκτελεστή· πρβ. Αριστείδης (Mb 11) στο λ. υπάτη.
Ο Νικόμαχος (στο Εγχειρ. 3) λέει ότι κατ' αναλογία με τον πλανήτη Κρόνο, που είναι ο πιο ψηλός και πιο απομακρυσμένος από μας πλανήτης, ο πιο χαμηλός ήχος στη δια πασών ονομάστηκε υπάτη, γιατί ύπατον είναι το πιο ψηλό. Κατά τον ίδιο τρόπο η Σελήνη, που είναι ο πιο χαμηλός και πλησιέστερος πλανήτης στη Γη, ο πιο ψηλός ήχος πήρε το όνομα νήτη, που σημαίνει χαμηλότατος.
Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι το αντιφατικό φαινόμενο στους δύο αυτούς όρους (υπάτη, νήτη) οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι, καθώς λέει ο Αριστείδης, οι αρχαίοι συνήθιζαν να ονομάζουν τον πρώτο ύπατον (τον πιο ψηλό) και τον πιο μακρινό νέατον (χαμηλότατο). Ο Kurt Sachs (Hist. 135) υποστηρίζει ότι "η νήτη ή χαμηλή χορδή κατά τρόπο εκπληκτικό προσδιορίζει την πιο ψηλή νότα στην ελληνική μουσική, όχι γιατί είναι η πιο χαμηλή όταν η λύρα κρατιέται στην κανονική, πλαγιαστή θέση, αλλά γιατί η σημιτική Ανατολή αποκαλεί ψηλούς φθόγγους τους χαμηλούς και χαμηλούς φθόγγους τους ψηλούς". Πρβ. Αριστοτ. (Προβλ. XIX, 3· Πλούτ. Πλατωνικά ζητήματα IX, 2, 1008Ε).
(γ) Όλα τα ονόματα ήταν στο θηλυκό γένος, γιατί εξυπακούεται η λέξη "χορδή"· ήταν δηλ. επίθετα στο ουσιαστικό χορδή, λ.χ. νήτη χορδή (χαμηλότατη-ύψιστη χορδή).

Στο Σύστημα Τέλειον Μείζον τα ονόματα ήταν με τη σειρά τους τα ακόλουθα, με τον προστεθειμένο φθόγγο (τον προσλαμβανόμενο):



Οι νότες του τετραχόρδου συνημμένων στο Σύστημα Τέλειον Έλασσον ονομάζονταν:



Τα ονόματα παραμένουν τα ίδια και στα τρία γένη για τις αντίστοιχες νότες και χορδές:



Στο παλαιό σύστημα οι αρμονίες (οκτάχορδα), εφόσον πρακτικά ήταν τμήματα του Τελείου Μείζονος Συστήματος, διατηρούσαν τα ονόματα των αντίστοιχων φθόγγων σύμφωνα με τη θέση τους (ή λειτουργία) στο Σύστημα Τέλειον Μείζον. Έτσι, η μιξολυδική (si - si), παρμένη με ανιούσα σειρά, άρχιζε με την υπάτη υπατών, η λυδική (do - do) με την παρυπάτη κ.ο.κ.
Ο Πτολεμαίος εισήγαγε την "κατά θέσιν" ονομασία των φθόγγων. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, η πρώτη νότα κάθε αρμονίας (οκτάχορδου) ονομαζόταν, σχετικά με τη θέση της στην κλίμακα, υπάτη, η δεύτερη νότα παρυπάτη, η τρίτη λιχανός, η τετάρτη μέση κτλ. (κατά ανιούσα σειρά)· από την άλλη, κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομαζόταν επίσης και σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν") στο Σύστημα Τέλειον Μείζον. Στο ακόλουθο παράδειγμα έχουμε και τις δύο ονομασίες:



Λυδική αρμονία

ονομασία

(α) ονομασία κατά δύναμιν:



(β) κατά θέσιν:

Φρυγική αρμονία

(α) κατά δύναμιν:



(β) κατά θέσιν:

Σημείωση: Μονάχα στη δωρική αρμονία (mi - mi) και οι δύο ονομασίες συμπίπτουν.

συν. ονοματοθεσία

(Michailides)