Ógörög zene

Aristoxenos 12.

12.old.

diastaseos

διάστασις, διάστημα , η απόσταση ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς στο ύψος φθόγγους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Αριστόξενο (Αρμον. Στοιχ. Ι, 3, 35 Mb): "Περί της του βαρέος τε και οξέος διαστάσεως" (Για το διάστημα, ανάμεσα στο χαμηλό και το ψηλό [στο ύψος]). Βλ. ακόμα, ό.π. Ι, σ. 13, 32, σ. 14, 9, σ. 18, 30 κτλ. διάστημα· η απόσταση ανάμεσα σε δύο νότες με διαφορετικό ύψος.
Μερικοί ορισμοί των παλιών θεωρητικών Κλεον. (Εισαγ. 1, C.v.J. 179, Mb 1): "διάστημα δε το περιεχόμενον υπό δύο φθόγγων άνομοίων οξύτητι και βαρύτητι" (διάστημα [είναι] η απόσταση που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε δύο νότες διαφορετικές στο ύψος και στο βάθος). Ο ίδιος ορισμός και στον Βακχείο.
Ο Ανώνυμος (Bell. 30, 22) λέει: "διάστημα δ' εστί το περιεχόμενον υπό δύο φθόγγων ανομοίων τη τάσει, του μεν οξυτέρου, του δε βαρυτέρου" (διάστημα είναι εκείνο που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε [ή περικλείεται από] δύο νότες διαφορετικές στο ύψος [βλ. λ. τάσις ], από τους οποίους ο ένας είναι ψηλότερος και ο άλλος χαμηλότερος). Σ' ένα απόσπασμα χειρογράφου (Vincent Notices 234) ο ορισμός διατυπώνεται έτσι: "Διάστημα δ' είναι μέγεθος φωνής υπό δυοίν περιεχόμενον φθόγγων" (Διάστημα είναι η έκταση της φωνής που περιέχεται ανάμεσα σε δύο φθόγγους).
Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 12, C.v.J. 261, Mb 24) χρησιμοποιεί τον όρο μεταξύτης (η): "Διάστημα, γράφει, δ' εστί δυοίν φθόγγων μεταξύτης" (Διάστημα. είναι ό,τι υπάρχει ανάμεσα σε δύο φθόγγους)· μεταξύτης = ό,τι είναι ανάμεσα, μεταξύ· στη μουσική η απόσταση, το διάστημα.

Ανάμεσα στα διαστήματα υπήρχαν πολλές διαφορές:
(α) ως προς το μέγεθος·
(β) ως προς το γένος·
(γ) ως προς τη συμφωνία και διαφωνία
(δ) ανάμεσα σε σύνθετα και απλά·
(ε) ανάμεσα σε ρητά και άλογα.

Πρβ. Αριστόξ. Ι, 16, 22-30 Mb· Κλεον. 5, Mb 8, C.v.J. 187· Ανώνυμος Bell. 71-32, 58, κτλ.

Τα διαστήματα ονομάζονταν άρτια και περιττά, ανάλογα με τον αριθμό των διέσεων που περιλάμβαναν· λ.χ. το ημιτόνιο και ο τόνος ήταν άρτια, γιατί περιείχαν αντίστοιχα δύο και τέσσερις διέσεις (κάθε δίεση ίση προς ένα τέταρτο τόνου· βλ. λ. δίεσις ). Το διάστημα ανάμεσα στην παρυπάτη και τη λιχανό στο μαλακό διάτονον (δηλ. τρία τέταρτα του τόνου) ήταν περιττό, γιατί περιείχε τρεις διέσεις.

(Michailides)
συν. διάστημα

Aristoxenos 13.

13.old.

diesis

δίεσις, (από το ρ. διίημι, διαπερνώ, αφήνω κάτι να περάσει)· κοινώς, διαβίβαση, διέλευση.
Στη μουσική ήταν όρος με πολλές σημασίες. Για πολλούς θεωρητικούς σήμαινε το τέταρτο τόνου, και ονομαζόταν δίεσις τεταρτημόριος. Ο Θέων ο Σμυρναίος (87, 2) λέει: "δίεσις, σύμφωνα με τη σχολή του Αριστόξενου, είναι το τέταρτο τόνου, ενώ για τους Πυθαγόρειους δίεσις ονομαζόταν το ημιτόνιο"· βλ. επίσης Μ. Ψελλός, Σύνταγμα, Μουσικής Σύνοψις ηκριβωμένη (Παρίσι 1545, σ. 22).
Από πολλούς συγγραφείς η λ. δίεση χρησιμοποιούνταν γενικά για κάθε διάστημα μικρότερο από το ημιτόνιο ή για το μικρότερο δυνατό διάστημα. Ο Αριστόξενος (Ι, 14 Mb) γράφει: "η φωνή δεν μπορεί να διακρίνει, ούτε η ακοή να ξεχωρίσει, οποιοδήποτε διάστημα μικρότερο από την πιο μικρή δίεση"· αυτό σημαίνει ότι, κατά τον Αριστόξενο, δίεση είναι το ελάχιστο διάστημα που μπορεί να εκτελέσει η φωνή και να συλλάβει το αυτί.
Και ο Αριστείδης (Mb 14, R.P.W.-1.12) επίσης λέει: "δίεση ήταν το ελάχιστο διάστημα της φωνής". Σ' ένα αρχαίο απόσπασμα (Vincent Notices 235-236) καθορίζεται ότι το ελάχιστο διάστημα που μπορεί να γίνει αντιληπτό είναι η δίεση, περίπου ένα τέταρτο τόνου, αλλά σε λόγο 33/32· και είναι ένα διάστημα εξαιρετικά δύσκολο ("χαλεπώτατον") να τραγουδηθεί και όχι από τον καθένα. Σύμφωνα με την εκτίμηση του Δίδυμου αυτό θα ήταν κάτι μεταξύ 32/31 και 31/30.

Εναρμόνιος δίεσις· η δίεση που χρησιμοποιείται στο εναρμόνιο γένος . Κατά τον Νικόμαχο (Εγχ. 12) είναι το μισό του ημιτονίου: "εναρμόνιος δίεσις, όπερ εστίν ημιτονίου ήμισυ"· και ο Γαυδέντιος (Εισαγ. 5) λέει ότι η εναρμόνιος δίεση είναι ίση προς το τέταρτο του τόνου· και άλλοι θεωρητικοί συμφωνούν σ' αυτό.

Χρωματική δίεσις· η δίεση που χρησιμοποιείται στο χρωματικό γένος . Ο Γαυδέντιος, ακολουθώντας τον Αριστόξενο, εκτιμά (καθορίζει) την ελάχιστη χρωματική δίεση (δίεσις χρωματική ελαχίστη) ως ίση προς το 1/3 του τόνου (δίεσις τριτημόριος)· βλ. στο λ. χρωματικόν γένος τις απόψεις του Αριστόξενου· επίσης, Αρμ. Στοιχ. II, 50 Mb.

Ημιόλιος δίεσις· η δίεση που χρησιμοποιείται στο ημιόλιο χρωματικό γένος· είναι ίση προς μία και μισή εναρμόνια δίεση, δηλ. αφού η εναρμόνια δίεση είναι 1/4 του τόνου, η ημιόλια θα είναι 1/4 + 1/8 = 3/8 του τόνου. Ο Mart. Cap. (De Mus. Mb 179) επίσης λέει ότι η ημιόλια δίεση είναι ίση προς 1/4 του τόνου και το μισό του 1/4 (1/8), δηλ. 3/8 ή 9/24 του τόνου.
Ο Κλεονείδης (Εισαγ. 7) λέει: "ας υποθέσουμε πως ο τόνος διαιρείται σε δώδεκα ελάχιστα μόρια, το καθένα από τα οποία ονομάζεται δωδεκατημόριο (1/12) ... το ημιτόνιο θα είναι 6/12, και η δίεση, η λεγόμενη τεταρτημόριος (ένα τέταρτο του τόνου) θα έχει 3/12 και η τριτημόριος (ένα τρίτο του τόνου) θα έχει 4/12"·

(Michailides)

diastema

diastéma:'távköz'. Eredetileg a pythagoreus kánonon (monochord) mért távköz, melyet a kánon két adott, egymással bizonyos arányban lévő pontja határozott meg. Ezért nyeri a szó az 'arány' értelmet is, kivált mikor nem a monochord szakaszairól, hanem több húr viszonyáról volt szó, melyek hosszúságukat tekintve azonosak lehettek (mint a khitarán). A jelek szerint Aristoxenos volt az, aki - nyilván éppen az azonos húrhosszúságú khitarán alapuló szemlélettel - a szónak átvitt értelmet adott, amennyiben a hangközöket nem számokra, hanem a húrok különböző feszültségére vezette vissza. Vö.: A. Szabó: Anfange der greicheischen Mathematik. Bp. 1969, 146-158.


διάστημα, ή διάστασις , η απόσταση ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς στο ύψος φθόγγους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Αριστόξενο (Αρμον. Στοιχ. Ι, 3, 35 Mb): "Περί της του βαρέος τε και οξέος διαστάσεως" (Για το διάστημα, ανάμεσα στο χαμηλό και το ψηλό [στο ύψος]). Βλ. ακόμα, ό.π. Ι, σ. 13, 32, σ. 14, 9, σ. 18, 30 κτλ. διάστημα· η απόσταση ανάμεσα σε δύο νότες με διαφορετικό ύψος.
Μερικοί ορισμοί των παλιών θεωρητικών Κλεον. (Εισαγ. 1, C.v.J. 179, Mb 1): "διάστημα δε το περιεχόμενον υπό δύο φθόγγων άνομοίων οξύτητι και βαρύτητι" (διάστημα [είναι] η απόσταση που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε δύο νότες διαφορετικές στο ύψος και στο βάθος). Ο ίδιος ορισμός και στον Βακχείο.
Ο Ανώνυμος (Bell. 30, 22) λέει: "διάστημα δ' εστί το περιεχόμενον υπό δύο φθόγγων ανομοίων τη τάσει, του μεν οξυτέρου, του δε βαρυτέρου" (διάστημα είναι εκείνο που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε [ή περικλείεται από] δύο νότες διαφορετικές στο ύψος [βλ. λ. τάσις ], από τους οποίους ο ένας είναι ψηλότερος και ο άλλος χαμηλότερος). Σ' ένα απόσπασμα χειρογράφου (Vincent Notices 234) ο ορισμός διατυπώνεται έτσι: "Διάστημα δ' είναι μέγεθος φωνής υπό δυοίν περιεχόμενον φθόγγων" (Διάστημα είναι η έκταση της φωνής που περιέχεται ανάμεσα σε δύο φθόγγους).
Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 12, C.v.J. 261, Mb 24) χρησιμοποιεί τον όρο μεταξύτης (η): "Διάστημα, γράφει, δ' εστί δυοίν φθόγγων μεταξύτης" (Διάστημα. είναι ό,τι υπάρχει ανάμεσα σε δύο φθόγγους)· μεταξύτης = ό,τι είναι ανάμεσα, μεταξύ· στη μουσική η απόσταση, το διάστημα.

Ανάμεσα στα διαστήματα υπήρχαν πολλές διαφορές:
(α) ως προς το μέγεθος·
(β) ως προς το γένος·
(γ) ως προς τη συμφωνία και διαφωνία
(δ) ανάμεσα σε σύνθετα και απλά·
(ε) ανάμεσα σε ρητά και άλογα.

Πρβ. Αριστόξ. Ι, 16, 22-30 Mb· Κλεον. 5, Mb 8, C.v.J. 187· Ανώνυμος Bell. 71-32, 58, κτλ.

Τα διαστήματα ονομάζονταν άρτια και περιττά, ανάλογα με τον αριθμό των διέσεων που περιλάμβαναν· λ.χ. το ημιτόνιο και ο τόνος ήταν άρτια, γιατί περιείχαν αντίστοιχα δύο και τέσσερις διέσεις (κάθε δίεση ίση προς ένα τέταρτο τόνου· βλ. λ. δίεσις ). Το διάστημα ανάμεσα στην παρυπάτη και τη λιχανό στο μαλακό διάτονον (δηλ. τρία τέταρτα του τόνου) ήταν περιττό, γιατί περιείχε τρεις διέσεις.

συν. διάστασις
(Michailides)

ptosis

πτώσις, η πτώση της φωνής πάνω σε μια βαθμίδα. Ο Αριστόξενος γράφει (Αρμον. Στοιχ. Ι, 15 Mb): "φωνής πτώσις επί μίαν τάσιν ο φθόγγος εστί" (ο φθόγγος είναι η πτώση [εκφορά ή προφορά] της φωνής πάνω σ' ένα ύψος). Βλ. λ. φθόγγος .

(Michailides)

Aristoxenos 14.

14.old.

symphonia

συμφωνία, και σύμφωνος· (α) συμφωνία· το ταίριασμα δύο φθόγγων, συμφωνία (με την έννοια όχι της συνήχησης, αλλά της καλής αρμονικής σχέσης μεταξύ δύο φθόγγων). Σύμφωνος· αυτός που είναι σε συμφωνία (ταιριάζει αρμονικά) με άλλο.
Οι συμφωνίες που αναγνώριζαν οι Έλληνες ήταν η καθαρή τετάρτη, η καθαρή πέμπτη, η ογδόη (δια πασών), η διπλή ογδόη, η τετάρτη και πέμπτη σύνθετες με την ογδόη (δις δια τεσσάρων , δις δια πέντε) και με τη διπλή ογδόη (τρις δια τεσσάρων, τρις δια πέντε ).
Οι Πυθαγορικοί θεωρούσαν σύμφωνα εκείνα τα διαστήματα που εκφράζονταν με τους απλούστερους λόγους, δηλ. την ογδόη (2:1), την πέμπτη (3:2), την τετάρτη (4:3), τη σύνθετη πέμπτη (3:1), τη διπλή ογδόη (4:1) και τη σύνθετη τετάρτη (8:3).
Ο Πτολεμαίος διακρίνει τους ομόφωνους
(ταυτοφωνία, ογδόη, διπλή ογδόη) από τους άλλους σύμφωνους (την πέμπτη και την τετάρτη και τις σύνθετες πέμπτη και τετάρτη)· στην πρώτη θέση τοποθετεί τους ομόφωνους και μετά από αυτούς τους σύμφωνους, οι οποίοι είναι οι πλησιέστεροι προς τους ομόφωνους (Πτολεμ. Αρμον. Ι, 7· επίσης, Πορφύρ. Comment, έκδ. I.D., σ. 118, Wallis III, σ. 292).
Ο Κλεονείδης (Εισαγ. 5) δίνει τον ακόλουθο ορισμό της συμφωνίας: "έστι δε συμφωνία μεν κράσις δύο φθόγγων οξυτέρου και βαρύτερου" (συμφωνία είναι η ανάμειξη δύο φθόγγων, από τους οποίους ο ένας είναι ψηλότερος και ο άλλος χαμηλότερος).
Ο Πορφύριος μνημονεύει, τον ορισμό του Αιλιανού (από το έργο του Τίμαιος): "Συμφωνία είναι σύμπτωση και ανάμειξη ("επί το αυτό πτώσις και κράσις") δύο φθόγγων διαφορετικών ως προς την οξύτητα και τη βαρύτητα", δηλ. διαφορετικών στο ύψος. Προσθέτει πως ο Πτολεμαίος δεχόταν έξι συμφωνίες (αυτές που λέει ομοφωνίες), ενώ άλλοι θεωρητικοί, όπως ο Αριστόξενος , ο Διονύσιος





και ο Ερατοσθένης , δέχονταν οκτώ. Ο Γαυδέντιος δεχόταν εξι.
Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 12) υποστηρίζει ότι σύμφωνα συστήματα (=που προέρχονται από την ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων) είναι εκείνα των οποίων οι συστατικοί φθόγγοι, όταν παιχθούν μαζί ("άμα κρουσθέντες"), αναμειγνύονται ο ένας με τον άλλο με τέτοιο τρόπο, ώστε δίνουν την εντύπωση ενός μόνο ήχου ("ενοειδή φωνήν") (πρβ. Αριστείδης Περί μουσ. 12 Mb και Γαυδ. Εισαγ. 8).
Ο Αριστοτέλης (Προβλ. XIX, 38) υποστηρίζει πως "ο λόγος για τον οποίο απολαμβάνουμε τη συμφωνία είναι το ότι είναι ανάμειξη αντιθέτων [φθόγγων] που έχουν σχέση ο ένας με τον άλλο"· και στα Μουσικά Προβλήματα XIX, 35, λέει ότι η ογδόη είναι η πιο ωραία συμφωνία.
Οι συμφωνίες διαιρούνταν σε απλές και σύνθετες. Απλές ήταν, κατά τους αρχαίους συγγραφείς ("τους παλαιούς"), η τετάρτη και η πέμπτη. Σύνθετες θεωρούνταν όλες οι άλλες, επειδή ήταν σύνθετες από απλές συμφωνίες. Κατά τον Πορφύριο, ο Θράσυλος περιλάμβανε και την ογδόη στις απλές συμφωνίες.

(β) Ο όρος συμφωνία απαντά, επίσης, και με τη σημασία ενός συνόλου οργάνων· συμφωνία ήταν και το όνομα ενός κρουστού οργάνου (είδος μικρού ταμπουρίνου). Ο Πολύβιος (Αθήν. ΙΔ', 615D, 4) αναφέρει: "ορχησταί δύο εισήγοντο μετά συμφωνίας εις την ορχήστραν" (δύο χορευτές έμπαιναν στην ορχήστρα με ταμπουρίνα [κατ' άλλους "καστανιέτες"]).

(Michailides)

diaphonia

διαφωνία, ο Κλεονείδης (Εισ. 6, C.v.J. 188, Mb 8) την καθορίζει ως άρνηση, αδυναμία δύο φθόγγων να συνδυαστούν, έτσι που να προκαλούν ενόχληση στην ακοή ("διαφωνία δε τουναντίον δύο φθόγγων αμιξαί [στον Mb αμιξία], ώστε μη κραθήναι, αλλά τραχυνθήναι την ακοήν").
διάφωνοι φθόγγοι· (ή ήχοι), που δε συνταιριάζουν, που δε συμφωνούν. Ο Γαυδέντιος (Εισαγ. 8, C.v.J. 337-338, Mb 11) δίνει τον ακόλουθο ορισμό των διάφωνων φθόγγων: "αλλά όταν διάφωνοι ήχοι παιχθούν (σε όργανα ή αυλούς) ταυτόχρονα ("άμα κρουομένων ή αυλουμένων") φαίνεται πως τίποτε δεν υπάρχει ως συγγένεια (ταυτότητα) ανάμεσα στη χαμηλότερη και την ψηλότερη νότα, ή την ψηλότερη προς τη χαμηλότερη" ("ουδέν τι φαίνεται του μέλους είναι του βαρύτερου προς το οξύ ή του οξύτερου προς το βαρύ το αυτό").
Βλ. επίσης Βακχ. 59 και Αριστείδης (Mb 12, R.P.W.-Ι. 10). Επειδή οι αρχαίοι Έλληνες δέχονταν ως σύμφωνα

διαστήματα την 8η, την 4η και την 5η (και τη σύνθετη 8η, 4η, 5η), όλα τα άλλα ήταν διάφωνα.

(Michailides)

reton-alogon

ρητόν-άλογον, (α) ρητόν διάστημα· σύμμετρο διάστημα. Κατά τον Αριστόξενο , διάστημα σύμμετρο, από άποψη μελωδική, είναι εκείνο που μπορεί να τραγουδηθεί ή εκείνο που μπορεί να υπολογιστεί (ή να αναγνωριστεί) με το αυτί: "γνώριμον κατά μέγεθος, ήτοι ως τα τε σύμφωνα και ο τόνος ή ως τα τούτοις σύμμετρα" (εκείνο [το διάστημα] του οποίου το μέγεθος μπορεί να αναγνωριστεί, όπως είναι οι συμφωνίες και ο τόνος ή όπως είναι τα διαστήματα που είναι σύμμετρα με αυτά).
Η άποψη αυτή είναι βασικά διαφορετική από την άποψη των Πυθαγορείων , κατά τους οποίους τα διαστήματα μετριούνται με αριθμητικούς λόγους.

(β) άλογον (ασύμμετρο)· κατά τον Αριστόξενο, είναι εκείνο το διάστημα που δεν μπορεί να τραγουδηθεί ή δεν μπορεί να αναγνωριστεί από το αυτί αμέσως.

(γ) Οι όροι ρητός-άλογος χρησιμοποιούνταν κατ' αναλογία και στο ρυθμό


· πους ρητός, πους άλογος· σύμμετρος πους, ασύμμετρος πους. Η ασυμμετρία λεγόταν αλογία.

Βλ. λ. χρόνος
.

(Michailides)

Aristoxenos 15.

15.old.

syanphe

συναφή, σύζευξη, ειδικά δύο τετραχόρδων . Όταν δύο συνεχή τετράχορδα έχουν ένα κοινό φθόγγο , δηλ. όταν η ψηλότερη νότα του χαμηλότερου τετραχόρδου είναι ταυτόχρονα και η πρώτη του ψηλότερου τετραχόρδου. Υπάρχουν τρεις συναφές,
(1) εκείνη που ενώνει το τετράχορδο υπατών με το τετράχορδο μέσων,
(2) εκείνη που ενώνει το τετράχορδο μέσων με το τετράχορδο των συνημμένων,
(3) εκείνη που ενώνει το τετράχορδο διεζευγμένων με το τετράχορδο των υπερβολαίων:



Η πρώτη συναφή (1) λεγόταν βαρυτάτη, η δεύτερη (2) μέση και η τρίτη (3) οξυτάτη (πρβ. Βακχ. Εισαγ. 81· Μαν. Βρυέν. Wallis III, 504).

Ο κοινός φθόγγος των δύο τετραχόρδων ονομαζόταν συναπτών φθόγγος.

(Michailides)

diazeuxis

διάζευξις, όρος που καθόριζε το χώρισμα δύο τετραχόρδων , δηλ. όταν ένας ολόκληρος τόνος χώριζε το τέλος ενός τετραχόρδου από την αρχή του επόμενου:
mi-re-do-si - la-sol-fa-mi ή mi-fa-sol-la - si-do-re-mi

Οι διαζεύξεις ήταν δύο: (α) ανάμεσα στο τετράχορδο μέσων και το τετράχορδο διεζευγμένων, δηλ. ανάμεσα στη μέση και την παραμέση (la- si):




(β) ανάμεσα στο τετράχορδο συνημμένων και το τετράχορδο υπερβολαίων, δηλ. ανάμεσα στη νήτη
συνημμένων (re) και τη νήτη
διεζευγμένων (mi) (πρβ. Βακχ. Εισ. 39, Mb 10):





Βλ. επίσης τα λ. υποδιάζευξις υποδιάζευξις, σχηματίζεται όταν δύο τετράχορδα χωρίζονται από διάστημα πέμπτης και οι ακρινές νότες τους βρίσκονται σε απόσταση ογδόης., παραδιάζευξις και υπερδιάζευξις .

(Michailides)

synemmenos

συνημμένος, συνδεδεμένος, ενωμένος (με φθόγγο ή τετράχορδο ). Συνημμένα τετράχορδα· δύο τετράχορδα συνδεδεμένα με έναν κοινό φθόγγο, δηλ. ο τελευταίος φθόγγος του ενός είναι πρώτος στο άλλο τετράχορδο, λ.χ. si - do - re - mi με mi - fa - sol - la.

Βλ. τα λ. σύστημα , συναφή και τετράχορδον .

(Michailides)

miktos

μικτός, (α) μικτόν σύστημα· το σύστημα στο οποίο και τα δύο τετράχορδα , συνημμένων και διεζευγμένων, συνδυάζονται. Ο Αριστόξενος (Αρμον. Ι, 17, 26 Mb): "παν γαρ σύστημα, από τινος μεγέθους αρξάμενον, ή συνημμένον ή διεζευγμένον ή μικτόν, εξ αμφοτέρων γίγνεται" (κάθε σύστημα οποιασδήποτε έκτασης γίνεται ή συνημμένον ή διεζευγμένον ή συνδυάζει και τα δύο).

(β) μικτόν μέλος· το μέλος στο οποίο δύο ή τρία γένη αναμιγνύονταν. Ονομαζόταν και "κοινόν" σε αύτα τα γένη. Σχετικά, ο Αριστόξενος γράφει (Αρμον. ΙΙ, 44, 26 Mb): "πάν μέλος έσται, ήτοι διάτονον, ή χρωματικόν, ή εναρμόνιον, ή μικτόν εκ τούτων ή κοινόν τούτων"· (κάθε μελωδία [μέλος] πρέπει να είναι ή διατονική, ή χρωματική, ή εναρμόνια, ή μεικτή από αυτά ή κοινή σε αυτά [τα γένη]).

Πρβ. και Κλεον. Εισ. 6.

(Michailides)

hyperbaton

υπερβατόν, διαβατό με πήδημα, δηλ. με διάστημα μη συνεχές, μεγαλύτερο της 2ας· αντίθ. του εξής


.
υπερβατόν διάστημα· οποιοδήποτε διάστημα μεγαλύτερο της δευτέρας (στο διατονικό διάτονον, το γένος στο οποίο γινόταν χρήση τόνων και ημιτονίων. Υπάρχουν δύο παραλλαγές ή υποδιαιρέσεις (χρόαι) του διατονικού γένους, το μαλακόν και το σύντονον. Ήταν μάλλον το αρχαιότερο από τα τρία γένη και, κατά γενική παραδοχή, το πιο απλό και πιο φυσικό, αλλά και "πιο ανδροπρεπές και αυστηρότερο" γένος)· διάστημα διαβατό με πήδημα. Το ρ. υπερβαίνω στη μουσική σήμαινε πηδώ, διαβαίνω, περνώ (ή τραγουδώ) με πηδήματα, περνώ πάνω από μια απόσταση δύο φθόγγων με πήδημα, δηλ. διάστημα μεγαλύτερο της δευτέρας (στο διατονικό γένος).
υπερβατόν σύστημα ήταν το σύστημα στο οποίο η πορεία της μελωδίας γινόταν με πηδήματα, αντί με συνεχείς βαθμίδες. Αριστόξ. (Αρμ. Ι, 17, 30 Mb): "παν γαρ σύστημα ήτοι. συνεχές ή υπερβατόν εστι" (γιατί κάθε σύστημα είναι ή συνεχές ή υπερβατό).

Πρβ. Κλεον. Εισαγ. 10 και Αριστείδης Περί μουσ. 16 Mb.

(Michailides)

aploun

απλούν, απλό. "Απλούν σύστημα", απλό, μη μετατροπικό σύστημα . Ο Κλεονείδης (Εισ. 11, C.v.J. 201, Mb 18) καθορίζει τη διαφορά του απλού συστήματος με τα διπλά, τριπλά και πολλαπλά συστήματα.: "Η διαφορά ανάμεσα στα μετατροπικά και μη μετατροπικά συστήματα είναι η διαφορά ανάμεσα σε απλά και μη απλά συστήματα· απλά είναι εκείνα που είναι αρμοσμένα σε μια μέση , διπλά εκείνα που αρμόζονται σε δύο μέσες, τριπλά τα αρμοσμένα σε τρεις, πολλαπλά σε πολλές μέσες ("απλά μεν ουν εστι τα προς μίαν μέσην ήρμοσμένα..." κτλ.).
Ο Αριστείδης (I, Mb 16, R.P.W.- I. 13) λέει ότι απλά είναι εκείνα που είναι συνθεμένα σε έναν τρόπο ("καθ' ένα τρόπον έκκειται") και μη απλά τα συνθεμένα σε περισσότερους τρόπους ("τα δε ουχ απλά, ά κατά πλειόνων τρόπων την πλοκήν γίνεται").
Ο Αριστόξενος είχε πολύ πρωτύτερα κάνει τη διάκριση ανάμεσα στα απλά, τα διπλά και πολλαπλά συστήματα. Αρμ. I, Mb 17, 32: "την τ' εις απλούν και διπλούν και πολλαπλούν διαίρεσιν"· επίσης, II, 40, 20.
Το επίθ. "απλούς" χρησιμοποιείται σε αντιδιαστολή προς το "διπλούς" και "πολλαπλούς".

Βλ. τα λ. διπλούν και μεταβολή .

(Michailides)

diploun

διπλούν, σύστημα· διπλό σύστημα· σε αντιδιαστολή προς το απλό σύστημα, το διπλό θα μπορούσε να θεωρηθεί "μετατροπικό". Σύμφωνα με τον Κλεονείδη (Εισαγ. 11, C.v.J. 201, Mb 18) διπλά συστήματα ήταν εκείνα που τονίζονταν προς δύο μέσες ("διπλά [συστήματα] τα προς δύο [μέσας ήρμοσμένα]"). Ο Αριστόξενος (II, 40, 20 Mb) χρησιμοποιεί τον ορο μετάβολον ("μεταβολήν έχον") για το σύστημα που δεν είναι απλό.
Βλ. Αριστόξ. ΙΙ, 38, 8 Mb. Επίσης τα λ. απλούν και σύστημα .

(Michailides)

pollaploun

πολλαπλούν, σύστημα· επίσης, πολλαπλάσιον.

Βλ. τα λ. απλούν και σύστημα .

(Michailides)